متن و پیرامتن

تاریخ انتشار : جمعه, ۰۴ اسفند ۱۳۹۶
بهمن نامورمطلق

در مطالعات آثار هنری و ادبی رویکردهای مختلفی وجود دارد که رویکرد «ساختارگرایانه» یا «متن‌گرایانه» یکی از آنها است که سعی دارد اثر را تنها در حوزه متنی مورد مطالعه قرار دهد و چندان با «گفتمان» و «بافت» سر و کار ندارد.

اما فارغ از نظریه‌هایی که بر «متن» تاکید دارند، نظریات فرامتنی از ژرار ژنت و رولان بارت نیز وجود دارد که میان «متن» و «پیرامتن» تمایز می‌گذارند و«متن» را هسته اصلیِ خلقِ اثر ِهنری و ادبی می‌دانند که پیام اصلی مؤلف در آن گنجانده می‌شود و می‌تواند شامل چندین پیرامتن باشد که به فهم و خوانش بهتر متن کمک می‌کنند.

واقعیت این است که هیچ متنی عریان نیست و همواره متن‌ها در پوششی از پاره‌متن‌ها قرار می‌گیرند؛ به عنوان مثال «جلد کتاب» جزئی از متن کتاب نیست ولی در واقع پیرامتنی است که متن کتاب را در بر گرفته است که هم مخاطب را ترغیب می‌کند به متن کتاب ورود کند و هم شامل اطلاعاتی است که به فهم متن کمک می‌کند.

به این اعتبار، پیرامتن‌ها دو دسته‌اند؛ «متصل» و «منفصل». پیرامتن‌های متصل آنهایی هستند که با متن پیوند خورده‌اند؛ همچون تیتراژ آغاز و پایان یک فیلم که پیرامتنی برای متن فیلم بشمار می‌روند.

اما پیرامتن‌های منفصل آنهایی هستند که از دور متن را معرفی می‌کنند؛ همچون تیرز فیلم سینمایی که در تلویزیون پخش می‌شود یا پوستر نمایشگاه یا جشنواره که پیرامتن‌های منفصل نسبت به متن اصلی محسوب می‌شوند.

به طور کلی کار پیرا‌متن‌ها، «اطلاع‌رسانی» و «اغواگری» است . یعنی هم درباره خود متن‌ یکسری اطلاعات می‌دهند و متن را معرفی کنند و هم می‌توانند نظر مخاطب را جلب کنند. دریدا بحث قابل تاملی درباره پیرامتن‌ها دارد و پرسش می‌کند که آیا این پیرامتن‌ها هم می‌توانند متن محسوب شوند؟ او در نهایت به این نتیجه می‌رسد که نه متن هستند و نه غیرمتن .

بنابراین، پیرامتن‌ها، بخش بسیار مهم در جلب توجه مخاطب و همچنین اطلاع‌رسانی در خصوص خود متن هستند. متاسفانه در فرهنگ ما به پیرامتن‌ها کمتر توجه می‌شود و به تعبیری فرهنگ پیرامتنی ضعیفی داریم و بیشتر بر خود متن تمرکز می‌کنیم و این ناشی از همان فرهنگ مرکزیت‌گرای ما است که طی آن، اساسا به بسته‌بندی و پوستر توجه کمتری می‌شود تا آنجا که حتی برخی به کپی‌برداری از پیرامتن‌ها متوسل می‌شوند. این در حالی است که پیرامتن‌ها خود بخشی از فرایند متن‌سازی هستند. از این رو، بین پیرامتن و متن باید نوعی همسنخی وجود داشته باشد.