کتاب یا کباب، کدام اول بوده اند؟

کتاب یا کباب، کدام اول بوده اند؟
تاریخ انتشار : سه شنبه, ۱۲ آذر ۱۳۹۸
سید فرید قاسمی*

حدود دو سده از چاپ نخستین کتاب فارسی در ایران و ۱۴۴ سال از گشایش اولین چلوکبابی در تهران می‌گذرد.

 ۱۶ سال پیش از تأسیس چلوکبابی، صنف کتابفروش در پایتخت به‌ رسمیت شناخته شد که تاکنون یکصدوشصت سال پیشینه گسسته دارد. ۲۲‌دی‌ماه ۱۳۹۸ اما می‌خواهند «نکوداشت شصتمین سال تأسیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران» را بر مبنای اقوال جشن‌ بگیرند!

در حالی که بر سر در«اتحادیه صنف چلوکباب و چلوخورش‌ تهران» نوشته‌اند: «تاریخ تأسیس ۱۳۱۷» که با این حساب صنف چلوکبابی ۲۰ سال از صنف کتابفروش‌های تهران پیشینه دیرینه‌تری دارد!

باید دانست روزگاری که صنف مستقل چلوکبابی‌ها در تهران وجود نداشت، قدرتمندی تشکل کتابفروش‌های تهران زمانه قاجار به حدی رسید که در اولین دوره مجلس شورای ملی نماینده‌ای از این صنف به وکالت برگزیده شد. با سستی نشر کتاب ایرانی از جنگ جهانی اول تا اشغال کشور در آتش‌افروزی دوم به وسیله افزون‌خواهان دنیا، تشکل کتابفروش‌ها افول کرد. سال ۱۳۲۵ اما «اتحادیه صنف کتابفروشان» بار دیگر حیات خود را از سرگرفت. در خاطرات نصرالله سبوحی (۱۳۴۸-۱۲۸۸ ش) رئیس‌وقت اتحادیه می‌خوانیم: «... کتابفروشان تهران در سال ۱۳۲۵ به فکر افتادند که اتحادیه‌ای برای خود تشکیل دهند و در آن موقع که عده کتابفروشان از ۵۰ نفر تجاوز نمی‌کرد اتحادیه کتابفروشان به‌وجود آمد. بعد هر دو‌سال یک‌مرتبه انتخابات این صنف طبق آیین‌نامه اصناف تهران تجدید شد و آخرین انتخابات هم در آبان ماه ۱۳۳۶ انجام گرفت... البته روز به‌روز بر عده کتابفروشان تهران افزوده شده و امروز ۱۵۰ کتابفروشی در تهران وجود دارد که ۳۰ کتابفروش سالانه به‌طور متوسط هرماه دو‌کتاب چاپ می‌کنند...» (کتاب‌های ماه، س۲، ش۱، اردیبهشت ۱۳۳۷، ص۱۴).

گویا دوستان بی‌توجه به یادداشت‌های نخستین رئیس اتحادیه، لغزش‌ قلمی دومین رئیس اتحادیه (آشنایی با کتاب، ش۱، دی ۱۳۵۱، ص۹) که خود را «معاون دوره اول» و رئیس برآمده از «انتخابات دوم» دانسته، مبنای این تاریخ گزینی ناصواب قرار داده‌اند. البته دلیل‌های اصلی اینگونه پیشینه‌زدایی‌ها را می‌دانم. اما نمی‌خواهم وارد جزئیات ملال‌آور شوم. همسایه‌های ایران تاریخ جعل می‌کنند و ما هنرمندانه برای هدف‌های پیدا و پنهان خط بطلان بر بخش‌هایی از تاریخ خودمان می‌کشیم تا اولین‌های خیالی بسازیم! به‌ هر روی به‌جای «۶۰‌سالگی» باید یکصدوشصت سالگی تجمع کتابفروش‌های تهران را «جشن» بگیرند و بر سردر اتحادیه بنویسند: تاریخ نخستین تشکل نشر و کتاب تهران ۱۲۷۸‌قمری، سال تأسیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران ۱۳۲۵ خورشیدی.

*روزنامه نگار