نشست تخصصی دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها با موضوع «کاربردها و تکنیکهای ویکیپدیا در ارتباطات» با سخنرانی محسن سالک دیوانسالار و مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی، احمد عامری هماهنگکننده برنامه آموزشی ویکی پدیا فارسی، آرش سلیمانی مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی، محمد حیدرزاده مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی و حمید ضیایی پرور مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها در محل دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها برگزار شد.
محسن سالک دیوانسالار و مدیر ارشد ویکی پدیا فارسی در ابتدای نشست با بیان اینکه ویکی پدیا تقریباً مهمترین رسانه کشور است گفت: وقتی اتفاقی می افتد و افراد می خواهند دنبال موضوعی بگردند معمولا ویکی پدیا در صدر نتایجی است که به آن مراجعه می کنند. مجموع خواننده های یک مقاله ویکی پدیای فارسی از تمام خواننده های رسانه های چاپی و انتشاری کشور بیشتر است و نشانگر این است که ویکی پدیا افکار عمومی را شکل می دهد.
او در ادامه گفت: یکی از عرصه هایی که ما در آن جای خالی داریم، بحث خبرنگار و خبر است چراکه ما الان در دنیای فیک نیوز زندگی می کنیم. آنقدر این فیک نیوز ها زیاد شده که گاهی خبرنگاران را هم به اشتباه می اندازد. یک اشتباه کوچک رسانه، جنجال بزرگ رسانه ای ایجاد کرد. بودن در ویکی پدیا این اموزش را برای کاربران فراهم می کند چون ما اجازه نمی دهیم هر مطلبی نوشته شود. یعنی مکانیزم هایی وجود دارد و سعی می کنیم مطالب را صحت سنجی و کنترل کنیم.
او در پاسخ به سوال یکی از مهمانان نشست مبنی بر اینکه چرا وقتی به لینک منابع داده شده در ویکی پدیا مراجعه می کنیم ، می بینم حذف یا عوض شده اند گفت: ایراد اصلی به سطح وب برمی گردد چون به راحتی آدرس ها عوض و یا پاک می شوند. از طرف دیگر سایت های خبری ما احساس مسئولیت نمی کنند و خبر را منتشر می کنند، ما لینک این خبر را می گذاریم ولی بعد به راحتی آن خبر را عوض و یا پاک می کنند. حل این مشکل هم خیلی دست ویکی پدیا نیست چون ما مصرف کننده محصولات آنها هستیم.
سالک در ادامه گفت: اعتماد زیادی بین خواننده ها و ویکی پدیا وجود دارد. این هم نکته مثبت و هم منفی است. نکته مثبت این است مطالبی را که می نویسیم افراد می خوانند و به آن باور دارند. نکته منفی هم این است که افراد عادت می کنند هرچه را در ویکی پدیا می خوانند به عنوان وحی منزل در نظر بگیرند. بخشی از سواد رسانه این است که شما چیزی را که می خوانید لزوماً درست نیست چه در ویکی پدیا، چه روزنامه و چه در سایر نشریات. ویکی پدیا یک منبع ثانویه است نه اولیه . اگر چه ما می توانیم تایید کنیم بالای ۹۰ درصد مطالب ما درست است ولی چون قطعیت ۱۰۰ درصدی هیچ جا وجود ندارد بهتر است آن را به عنوان منبع اولیه در نظر نگیریم.
او با اشاره به اینکه ویکی پدیا جزء پنج سایت برتر جهان است گفت: ویکی پدیای انگلیسی در سال ۲۰۰۱ و فارسی در سال ۲۰۰۳ ایجاد شده است. این سایت جزء رسانههای پربازدید ایران محسوب میشود. البته در ایران سایت ورزش سه و سایتهای دیگر از جمله دیجیکالا اول هستند.
سالک با اشاره به ضرورت انتشار اطلاعات عمیق برای از بین بردن ضعف اطلاعاتی جامعه در ویکی پدیا گفت: هرچقدر بتوانیم اطلاعات عمیق تری در ویکی پدیا بگذاریم می تواند به این مسئله کمک کند که دوستان ما در شهرها و روستاها اطلاعات بهتری در اختیار داشته باشند. این اطلاعات می تواند درباره بیماری ها و یا هر موضوع دیگری باشد. افرادی که در روستاها و شهرهای کوچک زندگی می کنند ضعف های زیادی دارند و ما نباید بگذاریم که ضعف اطلاعاتی هم داشته باشند. شاید نتوانیم درباره اختلاس و دزدی کاری کنیم ولی می توانیم کاری کنیم تا جامعه اطلاعاتی کشورمان وضعیت بهتری داشته باشد.
وی افزود: متاسفانه در کشور ما قوانین مربوط به کپی رایت جدی گرفته نمی شود و این خیلی بد است. چون اگر بخواهیم خود را برای جهان آینده آماده کنیم باید با کپی رایت و نتایج و آثار آن آشنا شویم. امیدوارم که فرهنگ copy-paste عوض شود. در ویکی پدیا به شدت با این مسئله مبارزه می کنیم. اولین سایت ایرانی بودیم که بحث استاندارد نویسی وب فارسی را جدی گرفتیم. ایرادی که سایت های خبری ما دارند این است که عکس دزدی دارند. یعنی وقتی برای مطلبی عکس ندارند در گوگل جستجو میکنند و اولین عکسی که می بینند منتشر میکنند. این مساله باعث شده بارها به اشتباه بیفتند و عکس یک نفر دیگر را به اشتباه منتشر کنند. از طرف دیگر وقتی ما از این پروژههای عکس استفاده می کنیم اعتماد به این سایت های ایرانی از بین می رود. چون می گویند این سایت ها دزد عکس هستند.
سالک گفت: ویکی پدیای فارسی در مجموع حدود ۳۰۰ کاربر فعال دارد اما کاربرانی که در ماه بیشتر از ۱۰ ویرایش دارند ۸۰ نفر هستند. نکته بعدی اینکه این سایت در حال حاضر نزدیک به ۶۰۰ هزار مقاله دارد و اصل مطالب را همین ۸۰ نفر نوشته اند. او به درآمد و گردش مالی ویکی پدیا اشاره کرد و توضیح داد: اکثر سایتهای دنیا طرح پولی و درآمدزایی دارند. ویکی پدیا از اول دنبال پول درآوردن نبود ولی از کاربران خواسته تا اگر مطالب برایشان سودمند بود به این سایت کمک مالی کنند. در سیستم غربی، شرکتها می توانند مالیات خود را به NGO ها از جمله ویکی پدیا هم بدهند اما در ایران با توجه به شرایطی که در کشور وجود دارد این کمک عملی نیست. وی به بیان وظایف دیوانسالاران پرداخت و گفت: دیوانسالاران وظیفه دارند تا به کاربران کمک کنند تا اگر می خواهند مدیری را انتخاب کنند دسترسی های لازم را به آن ها بدهند و از نظر ویراستاری هیچ دسترسی اضافی ندارند.
ویکی پدیا یک سایت کاربر محور است
احمد عامری، هماهنگ کننده برنامه آموزشی ویکی پدیای فارسی هم در ادامه این نشست گفت: ویکی پدیا یک دانشنامه است که در سال ۲۰۰۱ تاسیس شده و تا به حال توانسته ۳۰۰ زبان را پوشش دهد و بالای ۴۵ میلیون مقاله ، ۲۰۰ هزار کاربر ماهانه و ۱۵ میلیارد بازدید روزانه دارد و در هر ثانیه ۶ هزار بار دیده می شود. ویکی پدیا موفق ترین دانشنامه زبان فارسی است.
او با بیان اینکه ویکی پدیا یک سایت کاربر محور و متعلق به همه است، گفت: شما به عنوان یک کاربر می توان از آن استفاده کنید و یا مطالب آن را ویرایش کنید. ویکی پدیا دسته بندی دقیقی دارد و نمیتوان به راحتی مقالهای را در آن تغییر داد. ویکی پدیا براساس منبع کار می کند. یعنی خبرش از ایسنا، ایرنا و… است. از طرف دیگر ورود به حریم شخصی افراد منع شده است.
ویکی پدیا یک رسانه کاملا بی طرف است
آرش سلیمانی از دیگر مدیران ارشد ویکی پدیای فارسی گفت: تفاوتی که ویکی پدیا با خیلی از سایتها، از جمله سایتهای خبری دارد این است که به هیچ کشور و جناحی وابسته نیست. یک رسانه کاملا مستقل و بیطرف است. مثلا در ویکی پدیا ما همه اطلاعات را منتشر کرده و منابع را هم منتشرمیکنیم و تصمیم و قضاوت را بر عهده خواننده می گذاریم ولی اعتبار منبع برایمان اهمیت زیادی دارد. حال می خواهم در این مورد صحبت کنم که ویکی پدیا چه کمکی به خبرنگاران در ارائه اطلاعات دسته بندی شده دارد و اینکه اخبار منتشر شده در سایتهای معتبر چطور می تواند به خبرنگاران کمک کند. ما یک پروژه به نام ویکی دیتا داریم که با همکاری گوگل انجام می شود و تمام دیتاها را به صورت سماتیک داریم. مثلا فرض کنید میخواهید اسامی تمام ورزشکاران المپیک در یک سال را پیدا کنید که مثلا مدال طلا یا نقره گرفتند خیلی راحت می توان این اطلاعات را پیدا کرد.
او افزود: دیتا بیس ویکی پدیا کاملا رایگان است و به نرم افزار هایی متصل است که به راحتی میتوانید به اطلاعات دست پیدا کنید. این اطلاعات دسته بندی شده غیر از اینکه میتوانند نیاز محتوایی رسانهها را برطرف کنند می تواند به خبرنگاران در دست یابی به ایده های بهتر در نوشتن خبر و گزارش کمک کند. مساله دیگری که می تواند به خبرنگاران کمک کند هایپر لینکهاست که در این حالت نیاز به جستجوهای متعدد ندارید و با کلیک بر روی عنوان و اسمها، اطلاعات در همان جا به شما داده می شود.
وی با اشاره به دیگر مزایای ویکی پدیا بیان کرد: مطالب منتشر شده در ویکی پدیا را هم می توانید در جاهای دیگر پیدا کنید. اما تفاوتاش با جاهای دیگر در این است که ویکی پدیا برای مخاطب عام مینویسد و خیلی از واژه های تخصصی استفاده نمی کند. برای همین یک دانشنامه عمومی است. همانطور که می دانید سه اصل در خبر نویسی تحت عناوین " صحت، دقت ،سرعت" وجود دارد که معمولا دو مورد اول به خاطر سرعت فدا می شوند. مخصوصا از وقتی شبکههای اجتماعی پیدا شدند. متاسفانه خیلیها دیگر به اعتبار منبع به خاطر سرعت در انتشار توجه نمی کنند. مثلا الان قیمت ارز در هر کانال با قیمتهای متفاوت وجود دارد. ما سعی کرده ایم در عین سرعت، دقت و صحت را در اولویت کاری خود داشته باشیم، نمونه اش در خبر مهم فوت آقای هاشمی رفسنجانی بود. بسیاری از سایتهای خبری به نقل از ویکی پدیا کار کردند .
او توضیح می دهد: کمک دیگر ویکی پدیا این است که باعث می شود پیشینیه خیلی از اطلاعات را داشته باشید. بخش قابل توجهی از ویکی پدیا از منابع معتبر گرفته می شود. اعتبار این منابع هم این گونه نیست که من مدیر تعیین کننده آن باشم. سیاست ما به گونه ای است که مدتها بر روی آن بحث شده است. ویکی پدیا حدود ۴۰ میلیون مقاله به ۳۰۰ زبان زنده دنیا دارد.
سلیمانی با اشاره به آمارهای ویکی پدیا که می تواند به خبرنگاران کمکهای زیادی کند،گفت: ما آمارها را به صورت ماهانه و سالانه منتشر می کنیم. در سال گذشته متوجه شدیم که آمار پربازدیدی از مقالات در حوزه خودکشی داشته ایم. خب ما می توانیم این آمارها را به خبرنگاران ارائه دهیم که بر این اساس می توانند دغدغه مردم را ببینید. حتی ما می توانیم این اطلاعات را بیابیم که کدام شهر و استان ها به دنبال مقالاتی در باره خودکشی بوده اند.در این زمینه میتوان این موضوعات را در رسانههای محلی عنوان کرد و یا آن را با مسئولانش مطرح کنیم و به دنبال راهکار های روان شناسانه باشند .
ویکی پدیا منبع معتبری برای پژوهشهای ناب نیست
محمد حیدر زاده از دیگر مدیران ارشد ویکیپدیای فارسی هم در ادامه با اشاره به تصور ایجاد شده درباره اینکه مدیران وکاربران دارای یک طبقه بندی هستند گفت: این تصور که گویی مدیران و کاربران یک طبقه بندی دارند درست نیست. تقریباً اکثر موارد ویکی پدیا را می توان ویرایش کرد. ولی برای ایجاد مقاله نیاز به حساب کاربری دارید. مدیرها فقط یکسری دستگاه فنی دارند و برای مدیریت سامانه از آن استفاده می شود. یعنی مقاله ای را حذف یا تایید کنند. نکته بعدی این است که وقتی مقاله ای در ویکی پدیا مینویسید تضمین خوانده شدن به شما میدهد. یعنی وقتی مقالهای را در ویکی پدیا می گذارید ۶۰۰ میلیون نفر در دنیا می توانند به آن دسترسی داشته باشند و بخوانند. بنابراین بیشتر از یک کتاب چاپی، روزنامه و یا هر رسانه دیگری میتواند مهم باشد.
او با بیان اینکه ویکی پدیا منبع معتبری برای پژوهش های ناب نیست توضیح داد: ویکی پدیا یک دانشنامه است و دانشنامهها کارشان این است که بی طرفانه همه چیز را شسته و رفته ارائه دهند. یعنی شما وقتی می خواهید پژوهش نابی بنویسید، نباید ویکی پدیا را مرجع قرار دهید. در پایین تک تک صفحات ویکی پدیا نوشته شده که «ما درستی اطلاعات را تایید نمی کنیم». بنابراین معتبر نیست ولی به عنوان یک دانش نامه عمومی قابل استفاده است.