اطلاع، نوعی ارتباط است، ولی از نظر معنا با ارتباط متفاوت است. در واقع، اگرچه هر اطلاعرسانی نوعی ارتباط محسوب میشود، ولی هر ارتباطی، اطلاع نیست.
به عبارت دیگر، میتوان ارتباط برقرار کرد، بدون آنکه اطلاعاتی رد و بدل شود. "جی فولیه"، جامعه شناس فرانسوی میگوید: اطلاع نوعی ارتباط است که در آن، مطالبی درباره یک واقعیت، یک رویداد یا یک پیشرفت جدید و بدیع گفته میشود، بدون وجود این عنصر بدیع و نوظهور، ارتباط در حد همان اطلاع باقی میماند. او در پیوند با این موضوع، دو مثال میزند.
مثال اول: فرض کنیم عاشق جوانی برای چندمین بار درباره عشق خود به معشوقهاش، با او راز و نیاز کند. در این موقعیت، ارتباط برقرار میشود، اما اطلاعاتی رد و بدل نمیشود. زیرا معشوقه قبلا از احساسات معشوق آگاه بوده است. او در ادامه میگوید: اگر این عاشق، اظهار عشق و تاثیر آن را در جایی به ثبت میرساند یا مثلا در نشریهای چاپ میکرد، در آن صورت اطلاع حادث میشد.
مثال دوم: گروهی از مردم، شاهد ریزش باران هستند. اگر آنها درباره باران گفت و گو کنند و هیچ اطلاعاتی رد و بدل نشود، در آن صورت همه آنها صرفا یک واقعیت را بیان میکنند. اما وقتی گوینده رادیو یا تلویزیون وضع هوا را پیش بینی میکند، اطلاعاتی را منتقل میسازد.
برای آنکه مفهوم اطلاع روشنتر شود، باید به ارزش پیام برای گیرنده توجه شود. به طور کلی گیرنده، هنگامی تحت تاثیر یک پیام قرار میگیرد که این پیام نسبت به آنچه میدانسته است، تازگی داشته باشد. به عبارت دیگر، هر پیام به منظور انتقال یک آگاهی تازه عرضه میشود و میزان همین آگاهی تازه است که تحت عنوان اطلاع، واحد ارزیابی قرار میگیرد. در هر ارتباطی که بین فرستنده و گیرنده برقرار میشود، ضمن تبادل پیام، تعدادی از آگاهیهای پیشین نیز به گیرنده منتقل میشود و چون ارزش اطلاع موجود در هر پیام برای گیرنده، به میزان تازه بودن و غیرقابل پیش بینی بودن آن بستگی دارد، بنابراین هر اندازه که عناصر تازه یک پیام بیشتر باشد، ارزش آن بیشتر خواهد بود.
مفهوم ارتباط وجوه بسیار متفاوتی دارد. انقلاب ارتباطات، تحول بسیار زیادی در زمینه انتشار اطلاعات ایجاد کرده است. در گذشته، اطلاعات در اختیار نخبگان بود. اما در پرتو پیشرفت دانش و دسترسیهای تازه ناشی از فناوریها، اطلاعات بیشتری در اختیار همگان است. تا جایی که برخی میگویند: امروز اطلاعات، بیشتر دست دوم است.
" سی رایت میلز" جامعه شناس آمریکایی میگوید: تنها مقدار ناچیزی از اطلاعات ما، دست اول است.
ما بیشتر تصاویر ذهنی خویش را از طریق رسانهها کسب میکنیم. به طوری که اغلب حتی به آنچه در برابر دیدگانمان رخ میدهد نیز باور نداریم. با این نگرش، رسانهها علاوه بر دادن اطلاعات به ما، به تجارب ما هم سمت و سو میدهند.به اعتقاد او، معیارهای ما از حیث زود باوری و از نظر فهم واقعیت، بیشتر به وسیله رسانهها تعیین میشود تا از طریق تجارب پراکنده خودمان.
اگرچه تولید اطلاعات یکی از دستاوردهای انسان است، ولی ابزار و تکنولوژی در آن نقش مهمی دارد. در واقع هر نوع تولید انسانی، به گونهای اطلاعات است. زیر ذهن در شناخت و تبدیل آن موثر بوده است.
موضوع مهم دیگر، مساله افزایش جمعیت و فزونی اطلاعات است. شمار انسانهایی که اکنون روی کره زمین زندگی میکند، از مجموع همه انسانهایی که در طول تاریخ میزیستهاند، بیشتر است. در چنین شرایطی، هیچ انسانی حتی دانشمندترین افراد، به تنهایی نمیتواند به تمامی اطلاعات مورد نیاز دست یابد و بر آنها چیره شود. زیرا شتاب تحولات در همه حوزهها بسیار چشمگیر است و اطلاعات مدام کهنه و منسوخ میشوند.
امروزه اطلاعات، مادهای گرانبها شده و وابسته به نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی پیشرفته است. مغز انسان دیگر یارای انباشت این میزان اطلاعات را ندارد. صنعت الکترونیک در نگهداشت و انتقال اطلاعات نقش مهمی را ایفا کرده و میکند. در ادامه، پردازندههای اطلاعات، به تولید و پرداخت اطلاعات در کنار وظایف نگهداری و انتقال آمدهاند.
نظامهای اطلاعاتی، ویژگیهایی دارد که باید آنها را بشناسیم و به آنها توجه کنیم.
یک نظام اطلاعاتی در وهله نخست باید به استفاده کننده بگوید اطلاعاتش را کجا بیابد. دوم آنکه هر زمان که استفاده کننده تصمیم گرفت اطلاعاتی را به دست آورد، آن اطلاعات را به او بدهد. سوم آنکه هر زمان استفاده کننده تعیین کرد، به درخواستهای او پاسخ بگوید.
در نهایت باید گفت گردش آزاد اطلاعات و روزآمد نمودن نظامهای ارتباطی و اطلاعاتی، برنامه ریزی و سیاستگذاری و تصمیمگیری را بهبود میبخشد. در برخی کشورها، اطلاعات در ردیف تامین انرژی مهم است. تفاوت کشورهای پیشرفته و عقب افتاده در نقش و ارزشی است که به اطلاعات میدهند. بر اساس نظر برخی سیاستمداران در یکی از گزارشات باشگاه رم، قدرت در جایی متمرکز میشود که بیشترین اطلاعات در آنجا وجود دارد.
بنابراین، توانایی و تسلط کشورها به میزان تولید اطلاعات در آن کشورها و سیاستها و برنامههایشان در تولید، نگهداری، انباشت و انتقال اطلاعات است.